قتل دلخراش الهه حسین نژاد به دست یک راننده فعال در پلتفرم اسنپ، توجه عمومی را به موضوع حساس استخدام افراد دارای سوءپیشینه در کسب و کارهای پلتفرمی جلب کرده است. در این مقاله، سه بُعد مسئولیت اجتماعی، اخلاقی و حقوقی در این‌گونه استخدام‌ها بررسی می‌شود و به این پرسش پاسخ داده می‌شود که مسئولیت تأیید یا رد صلاحیت افراد برای مشاغل عمومی مانند رانندگی در اسنپ بر عهده چه نهادی است؟ این مقاله با رویکردی تحلیلی و کاربردی، راه‌حل‌هایی برای پیشگیری از تکرار این فجایع نیز ارائه می‌دهد.
آنچه در این مطلب می خوانیم
مسئولیت اجتماعی کسب و کار درباره استخدام افراد با سوء پیشینه
مسئولیت اجتماعی (CSR) به تعهد داوطلبانه شرکت‌ها در قبال جامعه، محیط زیست و ذی‌نفعان گفته می‌شود. پلتفرم هایی مانند اسنپ، دیجی‌کالا، تپسی و… به‌دلیل نوع سرویس‌دهی مستقیم به مردم، در قبال سلامت، امنیت و آسایش کاربران مسئولیت اجتماعی بالایی دارند.
برخی نکات مهم در حوزه مسئولیت اجتماعی (CSR) عبارتند از:
- حفظ اعتماد عمومی: کاربران زمانی که از خدمات یک پلتفرم استفاده می‌کنند، امنیت جانی و مالی خود را به آن می‌سپارند. استخدام افراد دارای سوءپیشینه بدون بررسی دقیق، این اعتماد را خدشه‌دار می‌کند.
- پیشگیری بهتر از درمان: هر نوع نادیده گرفتن در غربالگری افراد می‌تواند به فجایع اجتماعی ختم شود؛ از سرقت گرفته تا آزار و حتی قتل.
مثال: بسیاری از پلتفرم‌های بین‌المللی نظیر Uber یا Lyft، حتی تا چند سال گذشته بابت عدم بررسی پیشینه کیفری رانندگانشان با جریمه‌های سنگین و افت اعتماد عمومی روبرو شدند.
مسئولیت اخلاقی کسب و کار در گزینش نیروی انسانی
اخلاق حرفه‌ای ایجاب می‌کند که شرکت‌ها در استخدام افراد تنها به توانایی فنی و سرعت جذب آن‌ها بسنده نکنند، بلکه به عواقب استخدام نیز بیاندیشند. مسئولیت اخلاقی شامل موارد زیر است:
- توجه به سوابق رفتاری فرد: فردی که سابقه جرایم خشن مانند ضرب و جرح، آزار جنسی یا سرقت دارد، نمی‌تواند گزینه مناسبی برای ارائه خدمات عمومی به افراد، به‌خصوص زنان، کودکان و سالمندان باشد.
- عدم نگاه صرف به سود: اگر هدف شرکت صرفاً سودآوری باشد و استخدام بدون فیلتر صورت گیرد، حتی اگر از نظر قانونی دچار مشکل نشود، از نظر اخلاقی محکوم است.
نتیجه: بی‌توجهی به بُعد اخلاقی، حتی اگر حادثه‌ای رخ ندهد، به شکل‌گیری جامعه‌ای پر از اضطراب و ناامنی منجر خواهد شد.
مسئولیت حقوقی کسب و کار: مرز قانون و مسئولیت مدنی
از نگاه حقوقی، کسب‌وکارها در قبال اعمال زیان‌بار کارکنان یا همکاران مستقیم خود مسئول‌اند؛ البته به شرط وجود رابطه کاری مشخص و بی‌توجهی به الزامات قانونی.
برخی نکات کلیدی حقوقی:
- مسئولیت مدنی (ضمان قهری): اگر مشخص شود که پلتفرم در تأیید صلاحیت راننده سهل انگاری کرده (مثلاً سابقه کیفری وی در دسترس بوده اما بررسی نشده)، از نظر مدنی مسئول جبران خسارت به خانواده قربانی است.
- مسئولیت کیفری: اگر اثبات شود که کسب‌وکار با علم به خطرناک بودن فرد، او را به خدمت گرفته، مسئولیت کیفری نیز متوجه آن خواهد بود.
- الزام به تأیید صلاحیت بر اساس قانون: طبق آیین‌نامه‌های حمل‌ونقل شهری و قوانین کار، احراز هویت، دریافت گواهی عدم سوءپیشینه و گواهی سلامت روان برای برخی مشاغل الزامی است. عدم اجرای این الزامات، تخلف محسوب می‌شود.
مسئولیت تأیید صلاحیت افراد بر عهده کیست؟
در یک مدل کسب‌وکار پلتفرمی مانند اسنپ، سه نهاد اصلی در فرآیند استخدام یا جذب نیرو دخیل‌اند:
۱. شرکت پلتفرمی (مثلاً اسنپ):
- وظیفه اصلی بررسی سوابق رانندگان بر عهده پلتفرم است.
- در صورت عدم تطبیق اطلاعات فرد با مدارک رسمی، شرکت باید از ادامه فعالیت جلوگیری کند.
- دریافت گواهی عدم سوءپیشینه از مراجع ذی‌ربط (پلیس +10) و ثبت در سامانه داخلی ضروری است.
۲. نهادهای نظارتی (مانند پلیس راهور، شهرداری، وزارت ارتباطات):
- نظارت بر عملکرد کلی پلتفرم‌ها در حوزه ایمنی و حقوق شهروندی.
- تدوین و ابلاغ مقررات الزام‌آور جهت تأیید صلاحیت‌ها.
۳. کاربران:
- کاربران می‌توانند نقش فعالی در گزارش تخلفات یا رفتارهای مشکوک ایفا کنند.
- اما مسئولیت اولیه بررسی پیشینه با خود کسب‌وکار است، نه با کاربر.
آیا استخدام افراد دارای سوء پیشینه اشتباه است؟
خیر. بسیاری از افراد با سوءپیشینه پس از گذراندن دوران محکومیت، حق بازگشت به جامعه را دارند. اما باید با شروطی مانند:
- بررسی نوع جرم (مثلاً جرم‌های مالی یا سیاسی با جرم‌های خشونت‌آمیز تفاوت دارند)
- انجام مصاحبه روانشناسی و تست سلامت
- تعیین نوع شغل متناسب با ریسک
برای مثال: یک فرد دارای سابقه چک برگشتی می‌تواند در مشاغل فنی فعالیت کند اما برای سرویس حمل‌ونقل خانوادگی قابل قبول نیست.
راه‌حل جلوگیری از فجایع مشابه چیست؟
برای جلوگیری از فجایعی چون قتل الهه حسین نژاد، پیشنهاد می شود که کسب‌وکارهای آنلاین مورد زیر را مد نظر داشته باشند:
- ایجاد سامانه شفاف بررسی صلاحیت: استفاده از API رسمی نهادهای قضایی، پزشکی قانونی و پلیس.
- بازنگری در فرایند جذب: استخدام فوری بدون فیلتر و بررسی در اسنپ، تپسی و مانند این باید ممنوع شود.
- پاسخگویی عمومی: در موارد خطا یا قصور، شرکت باید مسئولیت خود را بپذیرد و جبران کند.
سخن پایانی
کسب‌وکارهای پلتفرمی همچون اسنپ، نه تنها در برابر مشتریان بلکه در برابر جامعه مسئول‌اند. چشم‌پوشی از پیشینه کیفری افراد و نداشتن سازوکار مناسب برای تأیید صلاحیت آن‌ها، نه‌تنها خطایی اخلاقی و اجتماعی است بلکه می‌تواند از نظر حقوقی نیز عواقب جبران‌ناپذیری داشته باشد. به‌عنوان جامعه، وقت آن رسیده که شفافیت، نظارت و مسئولیت‌پذیری را به‌عنوان ارکان اصلی پلتفرم‌های خدمات عمومی مطالبه کنیم.
سوالات مرتبط:
۱. آیا استخدام افراد دارای سوء پیشینه در کسب وکار های عمومی مجاز است؟
✅ بستگی به نوع جرم و شغل دارد؛ جرایم خشن برای مشاغل دارای تماس مستقیم با مردم مثل راننده تاکسی آنلاین مناسب نیستند.
۲. چه کسی مسئول بررسی پیشینه افراد در پلتفرم‌هایی مثل اسنپ است؟
✅ مسئولیت اصلی بر عهده خود پلتفرم است که باید مدارک رسمی مانند گواهی عدم سوءپیشینه دریافت کند.
۳. آیا اسنپ می‌تواند از مسئولیت حادثه شانه خالی کند؟
❌ اگر سهل‌انگاری در تأیید صلاحیت راننده ثابت شود، از نظر حقوقی و مدنی مسئول است.
۴. مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در این زمینه چیست؟
✅ حفظ امنیت و اعتماد عمومی؛ یعنی انتخاب نیروهایی که تهدیدی برای جامعه نباشند.
۵. چه مدارکی برای استخدام افراد در پلتفرم های حمل و نقل لازم است؟
📋 کارت ملی، گواهی سلامت روان، گواهی عدم سوءپیشینه، گواهینامه و مدارک خودرو.
۶. آیا قانون الزام به دریافت گواهی سوءپیشینه دارد؟
✅ بله، برای مشاغل عمومی مثل رانندگی، قانون الزام به بررسی سوابق کیفری دارد.
هیچ دیدگاهی نوشته نشده است.